Etmenin
genel özellikleri :
Streptomyces
scabies (Thaxter) Waksman & Henrici, patates, turp gibi bitkilerin
önemli bir yumru hastalığıdır. Uyuz hastalığı verim üzerine herhangi
bir etki oluşturmamasına rağmen, yumruların pazar değerinin koybolmasına
neden olmaktadır. Yüzeysel uyuz hastalığı hemen işlenen patateslerin
de pazarlama yeteneğini etkilemezken, derin çöküntülü oyuklu yumrularda
ise kabuk kaybını artırmakta ve işleneçek olan patateslerden bu bölgeler
uzaklaştırılarak zaman ve iş gücü kaybına neden olabilir. Hastalığın
tarlada ortaya çıkışı sezon ve tarladan tarlaya farklılık gösterebilir.
Ürünün geçmişi, toprak nemi ve toprak yapısı bu değişkenliklerin sorumlusudur.
Patates uyuz hastalığının belirtileri tamamen farklı olan fungal patojen
Spongospora subterranea (tozlu uyuz hastalığı) ile karışmaktadır. Patates
yeteştiriciliği yapılan çoğu topraklar, özelikle ardışık ekim yapılan
ya da yakın akrabası olan bitkilerin yetiştiriciliği yapıldığı topraklarda
S. scabies kalıcı bir populasyon oluşturmaktadır. Duyarlı patates varyeteleri
dayanıklı varyeteler ile kıyaslandığında topraklarda daha fazla populasyonlar
oluşturmaktadırlar. Rotasyonlar ya da alternatif bitkiler topraktaki
hastalık populasyonunu azaltmakta, fakat onları tamamen yok etmemektedir.
Patojen iyi bir saprofit olup, çürümüş ya da tarlada kalan bitkilerde
ve diğer organik materyallerde canlılığını koruyabilmektedir. Uygun
çevre ve duyarlı konukçuları bulduğu zamanda, uyuz hatalığı bir kaç
yıl patates yetiştirilmeyen tarlalarda da ortaya çıkabilir. S. scabies
gelişmekte olan genç yumruları lentisel gibi doğal açıklık ve çoğunlukla
yaralardan infekte ederler. Başlangıç lezyonları yumrunun yüzeyinde
yüzeysel kırmızı kahverengi lekeler şeklindedir. Yumrular gelişirken,
lezyonlar genişler ve mantarımsı ve nekrotik görülür. Patojen lezyonlarda
sporlanır ve sporların bazıları toprağa tekar dökülür ya da yumrular
tarlada kaldığında toprağı tekrar tekrar bulaştırırlar. Patojen depodaki
bulaşık yumrularda da canlı kalmakta, fakat yayılmamaz ve şidetinde
herhangi bir artış olmaz. İnfekteli yumrulardan gelen inokulum ise bir
sonraki sezonda hastalığı tekrar ortaya çıkarmaktadır. S. acidiscabies'
in yaşam döngüsü S. scabies' in kine benzer, fakat bu patojen
S. scabies kadar uzun süre toprakta canlılığını koruyamaz.
Belirtileri:
Patates
uyuz hastalığını hastalık belirtileri tamamen değişkendir ve farklılıklar
bir çok faktöre; konukçunun dayanıklığına, patojenin ırkına, infeksiyon
zamanına ve çevre koşullarına bağlıdır. Belirtiler küçük ve yuvarlaktır
ve bu tür leyonlar birleşerek daha büyükve biçimsiz lezyonlara neden
olabilir. Böcek zararı ile birlikte bu lezyonlar bazen derin bir şekilde
ortaya çıkabilir. Genel uyuz terimi genellikle toprak pH' sı ile ifade
edilir. Genel uyuz pH' nın 5,2 veya altındaki topraklarda kontrol edilmekte
ya da bastırılabilmektedir. Bu yüzden hastalığın dağılımı sınırlı olmaktadır.
S. acidiscabies (asit uyzu) uyuzu ise yukarıda belirtilen toprak PH'
sında da ortaya çıkar ve genel uyuz hastalığı ile yakın bir akrabalığı
vardır ve pH' nın + olduğu topraklarda bile gelişmektedir. Bu hastalık
ürün rotasyonu ile kontrol edilebilir ve oluşturduğu belirtiler, S.
scabies tarafından neden olan belirtilere benzerdir.
Mücadelesi:
Kültürel Mücadele:
1.
Uyuz hastalığını görüldüğü alanlarda, dayanıklı çeşitlerin kullanılması.
2. Patojenin tarlaya girişini engellemek için hastalıktan ari
ve serifikalı tohumluklar kullanılmalı.
3. Ürün rotasyonu ve turp, şekerpancarı, lahana, ıspanak ve havuç
gibi alternatif bitkilerin yetiştirilmemesi. Ürün rotasyonunda buğdaygiller,
mısır ve yonca (kırmızı yoncalar hariç) kullanılabilir.
4. Amonyum sülfat gibi asitlik artırıcı gübreler kullnılrak toprak
pH' sını 5 ya da 5.2' ye ayarlanabilir. Kireç ve gübre gibi toprak alkaliliğini
artırıcı uygulamalardan kaçının.
5. Yumrular oluşmaya başaladığı 2. ve 6. haftalarda su stresinden
kaçınmak faydalıdır.
Kimyasal
Mücadele:
Zirai
Mücadele Teknik Talimatlarına göre tavsiye edilen kimyasal ilaç aşağıdaki
tabloda verilmektedir.